BESLENME VE BEYİN GELİŞİMİ

Beyin gelişimi anne karnında başlar, 5 yaşına kadar devam eder. Bilişsel performansın geliştirilmesi ve korunması ise her yaşta önemlidir. Özellikle anne karnından çocukluk dönemine kadar beyin gelişiminin etkilendiği besin ögelerine bu yazıda yer vermeye çalıştım.

Fetüsün ve bebeğin erken dönem beslenme şeklinin ilerleyen yıllardaki bilişsel performansı ile yakın ilişkili olduğu çalışmalar ile gösterilmiştir. Beyin hücrelerinin bölünmesinin %70 kadarı doğum öncesinde tamamlanıyor. Bu nedenle annenin beslenmesine dikkat etmesi önemli. Yetersiz beslenme sonucu bebekte oluşabilecek anormallikler kalıcı olabilir.

Bazı besin ögelerinin beyin ve sinir sisteminin bazı bölgelerinin gelişiminde özel rol oynadığı biliniyor. Örneğin; çinko sinir sisteminde, demir beynin beyaz maddesinde, elzem yağ asitleri göz ve kortekste.
Yapılan çalışmalarda erken dönem (anne karnında ve doğumun ilk yıllarında) yetersiz beslenmenin, demir yetersizliğinin, çevresel toksinlerin, stresin ve yetersiz sosyal etkileşimin bebeğin beyin yapısını olumsuz etkilediği gösterilmiştir. Ayrıca sağlıksız ve dengesiz beslenme sonucunda insülin salınımında değişikliklerin olması da bellek fonksiyonlarında bozulmalara sebep olabilir.

Beyin gelişimi ve zeka üzerinde en etkili ve önemli minerallerden biri iyot. İyot yetersizliği dünya genelinde önlenebilir zeka geriliklerinin 1 numaralı sorumlusudur. Bu nedenle doğurganlık çağındaki kadınların iyotlu tuzu yeterli derecede tüketmesi önemlidir. Yetersiz iyota maruz kalan bireyler ile normal bireylerin zeka puanlarındaki fark 13.5 puana kadar çıkmaktadır.
Beyin için hassas olan minerallerden biri de demirdir. Annenin gebeliğinde yeterli demir alması hem kendisi hem de bebek için çok önemlidir. Özellikle tamamlayıcı beslenmeye geçmiş 6-24 ay arası bebeklerin demir kaynaklarına beslenmede yer vermeleri gerekir.

Çinko hem merkezi sinir sisteminde hem de bilişsel gelişim de önemli. Bebeklik döneminde çinko takviyesinin motor gelişim üzerinde faydalı olabileceği çalışmalar ile gösterilmiş.
Folat, B6 ve B12 vitaminleri de çocukluk döneminde bilişsel gelişimde, yetişkinlikte bellek performansında etkili. Gebelik öncesi ve gebeliğin ilk 28 gününde verilen folik asitin nöral tüp defektini (bir çeşit doğumsal anomali) %70 oranında azalttığı gösterilmiştir. B6 vitamini ise beyinde sinir iletimi sağlayan maddelerin sentezinde etkili.
Çoklu doymamış yağ asitleri de optimum bilişsel gelişim için olmazsa olmaz. Beyin gelişiminin çok hızlı olduğu son trimestirda (son 3 ay) diyetin omega-3 yağ asitlerinden yetersiz olması öğrenmeyi ve problem çözme yeteneğini olumsuz etkiliyor. Emziklilik döneminde de yeterli omega-3 alımı anne sütünün yağ asidi örüntüsünü de etkiliyor. Anne sütü alan bebeklerin zeka puanları ile almayanlar arasında da fark oluştuğu gösterilmiş. İlk 6 ay sadece anne sütü kuralına mümkün olduğunca uyulmalıdır.

Yaşamın her döneminde beslenme bilişsel faaliyetleri etkiyor. Bu nedenle annenin önce kendine dikkat edip sonra da bebeğine sağlıklı alışkanlıklar kazandırması ile hayat boyu sağlam bir bilişsel performans büyük ölçüde sağlanır.